Dalyan, hem denizi hem de Köycegiz gölü ile bütünlesmis bir doga harikasidir. Adini dogal kanallar üzerinde yüzyillardir yapilan dalyan balikçiligindan alan Dalyan Kaunos antik kentinin yani sira sayisi azalmakta olan Caretta Caretta kaplumbagalarinin rastlandigi özel kumsallardan biri dogal Iztuzu kumsaliyla da bir cennet.

Kaya mezarlari

Eski inanisa göre insanin mezari ne kadar yüksekte olursa o kadar tanriya yakin olurmus ve o yüzden kayalara kazilirmis krallarin ve önemli insanlarin mezarlari..

Kaunos'lularin (Kbid'lerin) muhtesem eserleri olan kaya mezarlari Dalyan'in "Türkiye Tanitim filmlerinde de sik sik görüldügü üzere" en önemli simgelerinden birisidir. Kaya mezarlari Dalyan'a ister denizden ister karadan ulasan misafirlerini tarihin derinliklerinden gelen bir sicaklikla karsilar.

Perslerin veya Büyük Iskender'in istilasi üzerine yarim kaldigi tahmin edilmekte olan en büyük mezarla birlikte izleyenleri büyüleyen altili grup Kaya Mezarlari, Kaunos'taki mezar tipleri içinde süphesiz en önemlisidir. Tapinak cepheli bu kaya mezari tipinin yani sira, yine kayaya oyulmus "güvercin yuvasi" ismiyle taninan dikdörtgen derin Oyuk Mezarlar, Nisler ve Lahitler, yerleri özel olarak seçilmis Anit Mezarlar ve daha çok sehir surunun disinda kalan yamaçlar üzerine açilmis Sandik Mezarlar, bir taraftan kentteki mezar tipinin zenginligini ortaya koyarken, diger taraftan da gömme gelenegi konusunda bizleri bilgilendirmektedirler.

Hiçbiri IÖ. 4. yüzyilin 2. çeyreginden önceye tarihlendirilemeyen kaya mezarlari içinde en önemli grup, tapinak cepheli olanlardir: Yan duvarlarin arasindaki sütunlann tasidigi üçgen alinlikti cephenin gerisinde, basamaklarla çikilan bir ön oda ve bir kapiyla açilan mezar odasi. Kareye yakin mezar odalarinin arka ve yan duvarlari önünde ölü yataklan yapilmistir; bazilarinda sunu sekileri de olusturulmustur. Yakilan ölüden arta kalanlarin içine konuldugu kaplarin dik yerlestirildigi küçük nisler de, tapinak cephesi biçiminde sekillendirilen birer plakayla kapatilmistir. Yan yana açilan sandik mezarlarin uzun yan kenarlari, genelde yükseklikleri birbirlerine esit plaka bloklarin dik konulmasiyla elde edilmistir; biri ana kayaya cepheli dar yüzleri ise çogunlukla tek bir blok olusturmustur ve üzerleri büyük Sal taslariyla kapatilmistir. Sal taslari önce toprak bir tabakayla örtülmüs ve bunun da üzeri irili-ufakli çakil tasiyla karistirilmis kalin bir harçla kaplanmistir. Bu tür mezarlar daha çok IÖ ve IS 2. yüzyillar arasina tarihlendirilmektedirler.

Dalyan'da özellikle aksamlari kaya mezarlari isiklandirildigi vakit ayri bir güzellik olarak karsimiza çikmaktadir.

"Krallar yüksekten bakar." Dalyan'i yüksekten izleyen kaya mezarlarinin binlerce yil önce hangi teknik kullanilarak yapilabildikleri hala anlasilamamaktadir. Hangi aletler kullanilarak o kayalar oyulabilmistir? Bunlar yapilirken, sadece mezar odasi oyulmamistir. Mezar odasinin disindan da dag oyularak, mezar dagdan bagimsiz hale getirilmistir. Bir kisi rahatça mezarin çevresinde dolasabilmektedir. Bunun amacinin kralin mezarina tapinak havasi vermek oldugu sanilmaktadir.

Kaunos

Apollo'nun oglu olan Karya Krali Miletos'un ikizleri olur. Erkege Kaunos, kiza ise Byblis adi verilir. ikizler, büyüdüklerindeByblis, erkek ikizine asik olur. Bu ask, kardes sevgisinin çok ötesindedir. Ancak ikizinden karsilik bulamaz. Bu yasak aski ögrenen kral, oglunu ülkesinden kovar. O da kendisini sevenlerle birlikte gider ve Lidya sinirindaki, simdiki Dalyan'in karsisinda kendi adini tasiyan kenti kurar.

Byblis'e ne olmus? Iste orasi hüzünlü. Gördügü hakaretlere ve sevdigi kardesinden ayri kalmaya çok üzülen Byblis, pinarlari kuruyuncaya kadar gözyasi döker ve sonunda bir kayadan atlayarak canina kiyar. Efsaneye göre, Dalyan'da bir labirenti andiran kanallar, Byblis'in gözyaslarindan olusmustur.

Romali Tarihçi ve Sair Ovidius'a göre, Kaunos'un kurulusuyla ilgili efsane söyledir:
Byblis Kaunos'a asik olur. Byblis, Kaunos'a bir mektup yazarak duygularini dile getirir. Kaunos ise Byblis'in duygularini öfke ve tiksinti ile karsilar. Ikizini bir daha görmek istemeyen Kaunos, kendisini sevenlerle birlikte babasinin ülkesini terk eder. Kaunos'a gelerek, kendi adiyla anilan kenti kurar. Byblis ise karsiliksiz kalan sevgisi yüzünden hayatina son vermek isteyerek, yüksek bir kayanin üzerinden dendisini atar. Ama Nympheler (su perileri) Byblis'e acir ve onu bir pinara dönüstürür. Byblis'in gözyaslari nehir olur çaglar durur.

Iste böyle hüzünlüdür Kaunos'un kurulus efsanesi.

Engebeli bir araziye kurulu antik kentte, görülebilecek baslica yapilar sunlardir: Akropol (kale ve surlar), sehir surlari, tiyatro, kilise, hamam, depo, çesme, agora, stoa ve kent içi yollari, tapinaklar ve kutsal alan, liman ve mezarlik. Bunun yani sira günümüze ulasamayan askeri liman, tersaneler, spor merkezi, konutlar gibi yapilar ile henüz çikartilmamis toprak altindaki eserler de düsünüldügünde, antik kentin ne derece büyük ve önemli bir yerlesim alani oldugun anlasilir. Kendi adina para bastiran Kaunos'un bir dönem bagimsiz devlet oldugu, çevresindeki Pisilis (Sarigerme'de), Sultaniye (Köycegiz Gölü kenarinda) ve çevredeki pek çok küçük antik kentin kendisine bagli oldugu biliniyor. Kaunos'ta simdiye kadarki kazilarda mimari eserlerin disinda çok sayida heykel, heykel kaideleri, sikke, amfora, alinlik (diadem), süs esyalari, vazolar, kandiller, figürler, çanak ve çömlek bulunmustur.

Dalyan'in hemen karsisinda bulunan Kaunos'a 3 sekilde ulasabilirsiniz.
Kolay olani, kral mezarlarinin hizasindan karsi kiyiya sandalla geçmek. Burada Dalyan'li hanimlarin sahibi oldugu sandallar bekliyor ve Dalyan Kanali'nda karsidan karsiya yolcu tasiyorlar. Bu yolu seçerseniz, karsiya geçtiginiz yerde kral mezarlarini yakindan görebilirsiniz. Hatta kapi açiksa soldaki gruba tirmanabilirsiniz. Kaya mezarlarindan 10 dakikalik bir yürüyüs sizi

Kaunos'un üst girisine götürür.

Ikinci yol ise tekne ile arkeologlar evinin yanina gitmek. Buradan 5 dakikalik yürüyüsle yine üst girise ulasilir.

Ücüncü yol ise tekne ile Dalyan Su Ürünleri Kooperatifi'nin büyük dalyaninin yanindaki Kaunos'un alt giris iskelesine gitmektir. Kaunos'ta gezebilecek yerleri gösteren panolar, ihtiyaçlarinizi karsilayabileceginiz büfe, WC ve kafeterya bulunmaktadir. Gezmekten yorulursaniz, antik tiyatronun basamak bloklari arasinda kök salmis asirlik zeytin agaçlarinin gölgesinde dinlenmenizi ve tarihi solumanizi öneririz.

Iztuzu Plaji

Bir tarafi tatlisu digeri Akdeniz olan Iztuzu kumsalinin bir benzeri yok. Daglardan baslayip Dalyan Deltasi’nin girisini kapatan plajin kumlari altin rengi ve incecik. Deniz ise kristal berrakliginda. Dalyan’a 12 km. uzakliktaki Iztuzu Plaji, Köycegiz Gölü’nü denize baglayan kanalin agzindan baslayarak 5400 metre boyunca uzaniyor.

Sulungur Gölü’nü dolasip çam ormanlari arasinda yapilan  yolculuk da bir baska güzel. Ayrica Nil kaplumbagalari da Dalyan kanallarinin sürekli konuklarindan.

Caretta Caretta ve Deniz Kaplumbagalari
 
Deniz kaplumbagalari yaklasik 95 milyon yildan beri dünyamizda yasamaktadirlar. Atalari, yillar önce, dinozorlarin yasadigi devirde deniz ortamina geçmis dev kara kaplumbagalaridir. Ilk deniz kaplumbagalari bugünkülere pek benzemiyorlardi. Degisimleri milyonlarca yil sürmüs ve ayaklari yüzgeç sekline dönüsmüs, agir ve kocaman gövdeleri yassilasarak daha hafif ve su yasamina elverisli bir biçim almistir. Dinozorlar ve dev kara kaplumbagalari tamamen yok olmuslardir; bugün ancak müzelerde fosillerini görebilmekteyiz.

Fakat deniz kaplumbagalari nasil olduysa yasamlarini sürdürebilmislerdir. Bunlarin yedi degisik türü, dünyamizi çevreleye sicak ve iliman okyanuslarda hâlâ yüzmektedirler. Disilerin karaya çikarak yuva yapip yumurtladiklari kisa devreler disinda, bütün hayatlarini suda geçirirler. Deniz kaplumbagalari denizi baliklarla, balinalarla, diger deniz yaratiklariyla ve bizlerle paylasirlar. Ülkemiz sularinda bu türlerden sadece iki tanesi yasar: Sini Kaplumbagasi (Caretta caretta) ve Yesil Kaplumbaga (Chelonia mydas).